आयुर्वेद घरेलु उपचार पध्दती

आंबा : आंबा हा फळांचा राजा तो फक्त वैशाख व ज्येष्ठ महिन्यातच खावा, असे आयुर्वेदाच्या अभ्यासकांचे सांगणे आहे. हे फळ शक्तिवर्धक आहे. अन्नाबद्दल रूचि उत्पन्न करणे व भूक वाढविणे हे त्याचे प्रमुख गुण होत तसेच शरीराची आग होत असल्यास आंबा उपयुक्त ठरतो. यावरून उन्हाळ्यात आंबा खाणे योग्य आहे. हे दिसून येते. अतिसार म्हणजे वारंवार शौचास होणे. या व्याधीवर आंब्याची साल व कोय उपयुक्त आहे. साल ठेवून तिचा काढा तयार करून घेतात. तसेच कोय भाजून तिचे चूर्ण करून मधातून दिल्यास विशेषतः लहान मुलांचा अतिसर दूर होतो. अंजीर : अंजीर ह्या फळाचा उल्लेख पुरातन ग्रंथात तसेच बायबलमध्ये उन्हाळा व पावसाळा या दोन्ही ऋतुत अंजीराचा सीझन असतो. उन्हाळ्यात येणारे अंजीर गोड असते. अंजीरातून शरीराला लोह, व्हिटॅमिन्स ए. बी. सी बऱ्याच प्रमाणात मिळते. तसेच शर्करा भरपूर प्रमाणात मिळते. अंजीर खायला थंड व पचायला जड असतात. यांच्या सेवनाने गॅससेची तक्रार दूर होते. तसेच पित्त विकार, रक्तविकार, व वात विकार यातील औषधी गुणधर्मामुळे दूर होतात. अपचन ऍसिडीटी, गॅसेसचा त्रास होणाऱ्या व्यक्तींनी दररोज सकाळ-संध्याकाळ १ ते ...

खाण्या-पिण्यच्या चुकीच्या सवयी वेळ-अवेळ तळलेले मसालेदार पदार्थ, अतिगोड खाणे यामुळे शरीरात अनेक प्रकारचे विषारी पदार्थ तयार होतात. वैद्यकीय परिभाषेत टॉक्सिन म्हणून ओळखले जाणारे हे पदार्थ वर्षानुवर्ष शरीरात साठून राहतात. ते शरीरातून वेळीच बाहेर काढले नाहीतर अनेक रोगांना निमंत्रण मिळते. अशी विषारी द्रव्ये शरीरातून बाहेर काढण्याच्या प्रक्रियेला निर्विषीकरण असे म्हटले जाते. यामुळे शरीरातिल अप्चनसंस्था स्वच्छ शुद्ध होत असते. पचन संस्था शुद्ध करण्याचा सर्वात चांगला मार्ग ‘फलाहार’ आहे म्हणजेच संपूर्ण दिवस फळांचे सेवन करणे. कोणतेही दोन दिवस सातत्याने हा उपचार करावा लागतो. या दोन दिवसात आवडीचे कोणतेही एक फळ ठरवा. केळी, सफरचंद, द्राक्ष, अननस, कलिंगड असे कोणतेही फळ ऋतुमानानुसार ठरवा. दोन दिवस हेच फळ व पाणी असा आहार ठेवा. दोन्ही दिवस एकच फळ खा. चहा-कॉफी यांचेही सेवन करू नक. चहाची अगदीच तल्लफ आली तर गवती चहात मध टाकून घ्या. या दोन दिवसात खूप भुक लागली असे वाटेल. पण त्यावर नियंत्रण ठेवा. फळे लवकर पचतात, त्यामुळे असे होते. या काळात हलका फुलका व्या...

तुळस : तुळस तुळस ही चवीस तिखट, पचल्यानंतरही तिखट, उष्ण, हलकी, कोरडी, तीक्ष्ण, शरीरातील प्रत्येक कणापर्यंत तात्काळ पोहोचणारी असते. तुळशीच्या औषधासाठी विशेषतः रसाच्या रुपात वापर करावयाचा असेल तेव्हा ताजीच पाने वापरावीत व ही पाने तुळशीला मंजिर्‍या येण्याअगोदर घ्यावीत. कारण मंजिर्‍या येण्याअगोदर पानांमध्ये गुणांची तीव्रता अधिक असते. तुळशीचे बी तिच्या मंजिर्‍यांमध्ये असते. मंजिर्‍या काळ्या स्निग्ध, चमकदार होऊन आपोआप गळायला लागतात. तेव्हा गोळा कराव्यात. हे बीज बल देणारे व मूत्रप्रवृत्ती वाढविणारे असते. ताप आल्यास तुळशीची ३०-४० पाने व ३-४ काळी मिरी ४ तांबे पाण्यात उकळून १ तांब्या उरवून रात्री गरम प्यायल्यास घाम येऊन ताप उतरतो. उचकी लागल्यास एक चमचा तुळशीच्या रसात तेवढाच मध घेऊन चाटल्यास उचकी थांबते. खोकल्यातून कफ पडतांना त्रास होत असल्यास दिवसातून ४-५ वेळा एक-एक चमचा तुळस रस घेतल्यास कफ सुटतो. नायट्यासारख्या रोगात व कीटक दंशावर तुळशीचा पानांचा रस उपयोगी पडतो. पोटामध्ये वायू झाल्यास तुळशीचा रस तुपाबरोबर घ्यावा. ज्यांना भूक लागत नाही त्यांनी सकाळी तुळशीचा एक चमचा...

गोखरु ह्याला काही भागात ‘सराटे’ असेही म्हणतात. निसर्गाने विनासायास उपलब्ध करून दिलेली ही औषधी वनस्पती असून गावात व गावाबाहेर सहज, हवी तेवढी मिळू शकते. गोखरू म्हणजे गावाबाहेरील त्रासदायक काटेरी वनस्पती वीर्यवर्धक आणि मुत्रखडानाशक म्हणून हिची ख्याती आहे. विनामूल्य भरपूर उपलब्ध होणार्‍या या वनस्पती औषधीचा लाभ घेऊन पहाण्यास हरकत नाही. गोखरूची रोपटी पावसाळ्यात सर्वत्र विशेषतः पडीक जागेत आपसुक उगवलेली आढळतात. रोपटे फूट-दीड फूट उंच व पसरट असते. पाने हरभरा अथवा तीळाच्या पानासारखी बारीक असतात. फुले लहानशीच व पिवळी असतात. मुळ्यांना एक प्रकारचा उग्रवास असतो. ह्याचे दोन प्रकार आढळतात. लहान गोखरू आणि मोठा गोखरू. ह्या दोन जाती रोपट्याची लहान-मोठी पाने आणि लहान-मोठी फळे (गोखरू) ह्याच्या आकारावरून वेगळ्या मानल्या जात आसल्या तरी या दोन्ही जातीतील औषधी गुणधर्म सर्वसाधारणतः सारखेच असतात. गोखरूत विविध क्षार तत्व, स्थिर तेल, गंधयुक्त द्रव्य, राळ, नायट्रेट इत्यादी आढळतात. औषधदृष्ट्या गोखरू मूत्रसंस्थेवर प्रभावकारक असून नाडी-शक्तिवर्धकही आहे. याशिवाय कृमिनाशक, कफ-पित्तनाशक, ...

एरंडेल तेलाला अमृताची उपमा : एरंड ही वनस्पती अशी आहे की आने, फुले, साल, मुळी व लाकूड सर्व काही अत्यंत उपयुक्त आहे. एरंडाचे कोळसेसुद्धा काही प्रमाणात मसाल्यात घालतात. आरोग्यशास्त्रदृष्ट्या हे अत्यंत महत्त्वाचे. अशा वनस्पतीचा परिचय माहित असणे जरून आहे. एरंडेल तेलास अमृताची उपम दिली आहे. अंगास लावल्यास, पोटात घेण्यास डोके व तळ पायांना शांतता येण्याकरीता हे तेल अवश्य वापरतात. या तेलाच्या दिव्यानेसुद्धा डोळ्यांना थंडावा येतो. यामध्ये तांबडा अशा दोन जाती आहेत. दोन्हीहि जाती श्रेष्ठ आहेत. गुणधर्म : तिखट, तीक्ष्ण, उष्ण, गोड, कडू, वृष्य, जड, स्वादू, सारक आहे. वातरोग, उदावर्त, कफ, ज्वर, खोकला, उदर, सूज, शूळ, कंबर, बस्ति, मस्तक यातील शूल दमा अनाह, कोड, गुल्म, प्लीहा, आम्लपित्त, प्रमेह, उष्णता, वातरक्त, मेद, वृषण वृद्धी, रक्तदोष, अरुचि, कृमि, अर्श, मुत्रकूच्छ यांचा नाश करणारा आहे. कमला ( कावीळ ) : सर्व शरीर पिवळे झाले आहे. डोळे पिवळे आहेत, नखे पिवळी झाली. थोडाफार ताप येत असेल, यकृताची वाढ झाली आहे, अशा वेळी एरंडाच्या पानाचे कोवळे मोख व मेंदीच...

आयुर्वेद (Ayurveda) हा संस्कृत भाषेतील शब्द असून त्याचा संधिविग्रह (आयुः) जीवन + विद्या (वेद) अशाप्रकारे होतो. आयुर्वेद आणि त्यासारख्या विद्याशाखांमधून भारतात प्राचीन काळापासून असलेल्या वैद्यकीय ज्ञानाची कल्पना येते. आयुर्वेदाला सुमारे ३००० वर्षापासून चालत आलेली व्यापक आणि उत्तुंग परंपरा आहे. आयुर्वेदातील उपचार पद्धतींमध्ये वनौषधी, आहाराविषयक नियम, व्यायामाचे विविध प्रकार आणि त्याद्वारे शरीरातील नैसर्गिक प्रतिकार शक्तीला वाढविण्यावर भर दिला जातो. आयुर्वेदातील काही वनस्पती औषधांचे संदर्भ हे मुख्य चार वेदांपैकी एक असलेल्या अथर्ववेद या इसवी सनपूर्व सुमारे १२०० मध्ये रचल्या गेलेल्या वेदामधून घेतले आहेत. आणि त्यामुळे आयुर्वेद हा अथर्ववेदाचा एक घटक समजला जातो. तथापि, विशेषतः गौतम बुद्ध यांच्या आणि त्यानंतरच्या काळात, आयुर्वेदामध्ये अनेक महत्त्वपूर्ण गोष्टींची भर घालण्यात आली. समुद्रमंथनातून निघालेले भगवान धन्वंतरी (Dhanvantari) हे आयुर्वेदातील परंपरेनुसार आद्य वैद्य मानले जातात.

bahuguni kakadi काकडी ही उन्हाळ्यात जास्त प्रमाणात दिसून येते. काकडी थंड असल्याने तहान भागवली जाते. अंगाची आग होत असेल तर नुसती काकडी चिरुन त्यात साखर घालून खावी. आग थांबते. लघवी साफ होत नसेल उन्हाळी लागली असेल. लघवी वारंवार व थोडी थोडी होते असेल तर काकडी चिरून साखरेबरोबर खावी म्हणजे लघवी साफ होते. काकडीचे बी अंगातील कडकी कमी होण्यासाठी देतात. पुष्कळ दिवस एकसारखा येणारा ताप काकडीच्या बियांच्या काट्याने निघतो. गुणधर्म : काकडी मधुर, शितल, पाचक, मुत्रगामी आणि अग्निदिपक तसेच पित्तहारक व थंड आहे. सर्व प्रकारचे मुत्रविकार नाहीसे करते. शरीरातील आग व चक्कर येणे नाहीसे करते. उपयोग : काकडीचा रस बियांसह गुणकारी आहे. रिकाम्या पोटी एक ग्लास रस घेतल्यास जास्त उपयोगी होतो. काकडीचा उष्मांक (कॅलरीज) कमी असतात. त्यामुळे स्थुलतेवर उपयोग होतो. फायदे : काकडीचा संधीवात, मुत्रविकार, मधुमेहीसांठी देखील काकडी चांगली अंगातील आग कमी व्हावी, म्हणून काकडी घेत असल्यास आंबट-गोड फळे व तेलयुक्त पदार्थ त्या प्रयोगात खाऊ नये. प्रयोग दोन महिने ...

स्वादिष्ट व्यंजन तयार करण्यासाठी कोबी वापरली जाते पण ही आरोग्यासाठी खूप फायद्याची आहे. अंगदुखी असो वा जखम, थायरॉईड असो वा स्तनांच्या समस्या, कोबीचे उपाय जादूप्रमाणे परिणाम देतात. तर पाहू कोबी बांधण्याचे फायदे: 1 सूज- हात, पाय किंवा शरीरातील कोणत्याही भागात जखम झाल्यामुळे दुखणे आणि सूज असल्यास झोपताना कोबीचे पान घेऊन त्याजागी ठेवावे आणि वरून पट्टी बांधून घ्यावी. आराम मिळेल. 2. स्तन वेदना- नवजाताला दूध पाजताना काही महिलांना स्तनात वेदना जाणवते. अशात कोबीचे पान स्तनावर ठेवल्याने दुखणे दूर होईल. 3. थायरॉईड- थायरॉईड ग्रंथी शरीरातील मेटाबॉलिझम नियंत्रित करण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावते. याव्यतिरिक्त ही पचन क्रियेसाठीही महत्त्वाची आहे. यासंबंधित समस्या असल्यास गळ्यावर थायरॉइड ग्रंथी असलेल्या ठिकाणी कोबीचे पान ठेवा वरून शाल गुंडाळून घ्या. सकाळी हटवून द्या. 4. डोकेदुखी- आपल्याला डोकेदुखीमुळे असह्य वेदना होत असतील तर यामागे डोळ्यांची कमजोरी किंवा अधिक ताण आणि थकवा हे कारण असू शकतं. ताज्या कोबीचे एक पान घेऊन डोक्यावर आणि कपाळावर ठेव...